Bijen in Nederland

De laatste jaren lezen we veel en vaak over de verschillende bijen in Nederland. En dan vooral over bijenziektes, bijensterfte en bedreigingen van de leefgebieden van bijen. Wij van Ecofoodprint, vinden het ook tijd om hier aandacht aan te besteden. Niet in de laatste plaats omdat bijen in Nederland een belangrijke rol spelen in onze voedselvoorziening, zonder bijen geen leven!

Als stuifmeel verspreiders zorgen bijen voor de bevruchting van heel veel planten en bomen.

Waarom bijen in Nederland belangrijk zijn

Waarom bijen in Nederland belangrijk zijn en hoe we bijen kunnen helpen. Als stuifmeelverspreiders zorgen bijen namelijk voor de bevruchting van heel veel planten en bomen.

En als wij appels en peren willen oogsten hebben we toch echt bevruchte bloesems nodig. Dus moeten we absoluut voorkomen dat de bijen in Nederland uitsterven.

Ik ga je met deze blog wat meer informatie geven over welke bijen in Nederland voorkomen, hoe de bijenvolken leven, waar leven bijen, wat we van de bijen gebruiken en last but not least wat jij kunt doen om bijen meer kansen te geven.

Want als we ook in de toekomst een heerlijk appeltje of peertje willen eten is het belangrijk dat we zuinig met onze natuur omgaan. Zoveel mogelijk milieuvriendelijke en biologisch producten gebruiken. Het is nu tijd voor actie! Veel leesplezier, Ief

Wat zijn bijen

Allereerst moeten we ons de vraag stellen wat zijn bijen? Kort samengevat is de bij een zelfstandige familie binnen de insecten. Ze komen voor in heel de wereld behalve in Antarctica. Je kunt de bij aantreffen op alle twee-zaadlobbige planten.

De bijen voeden zich met stuifmeel en nectar en kunnen daardoor echte vegetariërs worden genoemd. Van de wereldwijd 20.000 bijensoorten komen er ongeveer 350 soorten bijen in Nederland voor. Helaas word circa 60 % van de bijen in hun voorbestaan bedreigd.

Welke bijen in Nederland kennen we? 

Er zijn drie soorten bijen in Nederland:

Hommels – ca. 20 soorten
Solitaire bijen – ca. 330 soorten
Honingbijen – 1 soort

Wat kun je doen bij bijensteek?

Iets wat we op voorhand alvast de wereld uit willen helpen is dat je voor bijen eigenlijk helemaal geen angst hoeft te hebben! Het zijn vooral vriendelijke beestjes die voornamelijk van bloem tot bloem vliegen om hun voedsel te vinden in de vorm van nectar en stuifmeel.

De angel zal door de honingbij en de hommel alleen gebruikt worden wanneer ze zich ernstig in het nauw voelen gedrukt of worden bedreigd. Dit heeft te maken met het gegeven dat bijen dood gaan na een steek. De solitaire bij heeft een zo klein angeltje dat zelfs als hij het gebruikt nauwelijks gevoeld zal worden. Bijen zullen dus slechts zelden steken.

Het zijn vooral de wespen die sneller zullen steken en ook niet perse alleen wanneer ze bedreigd worden! Maar wat kun je doen bij bijensteek als het onverhoopt toch gebeurt? Want stel je voor dat je een allergische reactie bij een bijensteek krijgt?!

Na door een bij gestoken te zijn kunnen er drie reacties optreden, namelijk:

• een lokale reactie. De steek is bijzonder pijnlijk en veroorzaakt een rode,  wat harde plek. Ook kan er sprake zijn van een verdikking, zeker als je in het gezicht gestoken wordt. Een steek dicht bij de mond of de keel kan zelfs tot verstikking lijden.
• Een toxische reactie. Naast de lokale reactie kunnen symptomen optreden als moeheid, braken, buikloop, hoofdpijn, daling van de bloeddruk en stuipen of verlies van het bewustzijn. De ernst van deze klachten zal toenemen naarmate je meerdere bijen steken krijgt. Een volwassene met meer dan 20 bijen steken met deze symptomen zal in het ziekenhuis moeten worden opgenomen.
• Een allergische reactie bijensteek. In tegenstelling tot de toxische reactie is een allergische reactie niet afhankelijk van het aantal steken dat men krijgt. Bij een allergische reactie op een bijensteek kunnen de volgende symptomen ontstaan; 

– op de huid: netelkoorts, roodheid en zwelling
– t.h.v. ademhalingsstelsel: zwelling met  slikmoeilijkheden, benauwdheid, spasme vd  luchtpijp, angst, stikken
– thv hart: daling bloeddruk, shock
– spijsvertering: misselijk, braken, diarree
– zenuwen: duizeligheid, bewustzijnsverlies

Wat te doen bij een bijensteek?

Je hebt doorgaans snel genoeg in de gaten wanneer je gebeten bent door een insect vanwege directe pijn of jeuk. Maar niet altijd gaat het dan om een bijensteek of een wespensteek. Het verschil tussen beide is dat bij een bijensteek de angel met het gifapparaat in de huid achter blijft.

Het gifzakje blijft dan ook het gif afgeven in de huid. Bij een wespensteek is dit niet het geval. Wat je dus altijd moet doen is kijken of er een angel is achtergebleven en deze verwijderen. Het verwijderen na een bijensteek van de angel doe je door met je nagel of met een bot mes over de steek te bewegen waardoor de angel eruit komt.

Gebruik hiervoor zeker geen pincet, de gifklier gaat waarschijnlijk alleen maar open en verspreid zo nog meer gif. Ben je in je hand gestoken verwijder dan zo vlot mogelijk eventuele ringen aan je vingers. Zo voorkom je dat de bloedtoevoer bij een eventuele zwelling naar de vinger in het gedrang komt.

Reinig de plek rondom de steek met water en zeep en indien mogelijk nadien ontsmetten. Heb je veel pijn neem dan gerust een pijnstiller. Ook word wel geadviseerd om de steek te koelen met een ijsblokje of stromend koud water om ze de zwelling tegen te gaan of te verminderen.

Is een bijensteek gevaarlijk?

Als er sprake is van de symptomen van een toxische reactie neem dan zo snel mogelijk contact op met een arts. Bij klachten die een allergische reactie op bijensteek vermoeden dien je zo snel mogelijk 112 te bellen voor een spoed rit naar het ziekenhuis.

Leg het slachtoffer neer met de benen iets hoger dan de rest van het lichaam terwijl je wacht op de ambulance. In het geval van de laatste twee reacties is een bijensteek gevaarlijk te noemen en dien je dus snel te handelen. Probeer hierbij altijd rustig en kalm te blijven, zo bied je het slachtoffer de beste hulp.

Ook als de persoon in de mond of de keel is gestoken is het belangrijk zo snel mogelijk een arts of ziekenhuis te bezoeken. Laat het slachtoffer eventueel zuigen op een ijsklontje om de zwelling tegen te gaan of te vertragen.  

Bijen soorten in Nederland

Hommels in de tuin in Nederland 

Zelf heb ik altijd gedacht dat de hommels de mannelijke bijen waren maar niets is minder waar. Hommels zijn een wat grotere bijensoort die ook een koningin kennen, werksters en darren. Net zoals bij de honingbijen dus.

De hommels onderscheiden zich van de andere bijen door o.a. hun formaat en de mate van ‘beharing’. Bijen en hommels herkennen van elkaar is dus niet zo moeilijk. De hommels zijn veel dichter behaard dan de honing- of de solitaire bij waardoor ze beter tegen lagere temperaturen kunnen.

Wanneer vliegen hommels uit?

Vaak kun je de hommel koninginnen al redelijk vroeg in het voorjaar zien uitvliegen. Ze gaan dan op zoek naar een geschikte plaats voor het bouwen van een nest. Enkele maanden later zie je dan ook eventueel de werksters, de dochters van de koningin, tevoorschijn komen. Is het nest eenmaal gebouwd dan laten ook de mannetjes zich zien omdat zij voor de bevruchting van de koningin moeten zorgen.

Hoe leven hommels, waar wonen hommels?

De hommels bouwen hun nesten op verschillende soorten plaatsen in verschillende materialen. Denk hierbij aan kleine tunneltjes gegraven in de grond, oude vogelnestkastjes of in een stapel hout. Er is eigenlijk alleen in de zomer sprake van een ‘volk’ hommels.

Meestal bestaat dat uit 1 hommel-koningin, 50 tot 100 werksters en enkele mannetjes hommels. Nadat in de zomer de nieuwe koninginnen zijn uitgevlogen sterft het volkje uit. Het is dan ook de koningin die als enige van het volk overwintert.

Hommels in de tuin zijn een vertrouwd beeld in ons land. Zijn hommels gevaarlijk? De hommel staat wel bekend als een vriendelijke bijensoort, al kan ook de hommel gemeen steken. Dit doen ze echter alleen als ze echt in het nauw worden gedreven, iets wat voor de honingbijen ook geld. Hommels steken of bijten dus niet als ze met rust gelaten worden.

Waar zijn hommels goed voor?

Voor de bestuiving van allerlei verschillende voedselgewassen zijn de hommels uitstekend geschikt, voor de bestuiving van tomatenplanten zijn ze zelfs onmisbaar! Hommels bijten piepkleine sneetjes in blaadjes van bloemen om ze te dwingen te gaan bloeien. Hommels helpen bij het bevruchten van bloemen en bloesems.

De solitaire bijen of wilde bijen

Zoals de naam al aangeeft leven de solitaire bijen alleen, in plaats van in een volk. Het zijn dan ook geen bijen die door de mens gehouden worden, zoals de honingbij, maar eigenlijk een wilde soort.

Ze vormen een onmisbare schakel in de bestuiving en bevruchting van allerlei in het wild levende en ook gekweekte gewassen. Het herkennen van de verschillende soorten solitaire bijen is niet zo gemakkelijk. Alleen al vanwege het feit dat er in NL zo’n 330 verschillende soorten voorkomen.

De afmeting van de solitaire bijen varieert van ongeveer 1,5 centimeter tot enkele millimeters. De solitaire bijen kennen geen koningin maar alleen vrouwtjes en mannetjes.

Doordat de natuur in ons land steeds meer verarmd en de gebieden steeds verder van elkaar liggen worden de solitaire bijen in Nederland ernstig in hun bestaan bedreigt. Ruim de helft van de solitaire bijen staat op de rode lijst van bedreigde soorten. 

Natuur of cultuur?

Als we het in Nederland overigens over natuur hebben moet je dit eigenlijk wat kritischer bekijken. Eigenlijk is in een klein druk bevolkt land als Nederland al enkele eeuwen sprake van ‘in cultuur gebrachte natuur’. Dus door mensenhanden aangelegde natuur of beïnvloedde natuur. Hooguit op de uitgestrekte Veluwe is nog enigszins sprake van natuur, al word ook deze natuur zeer door de aanwezigheid van de mens beïnvloed!

Waar bouwen de solitaire bijen hun nest?

Heel vaak maken de bijen, en dan meestal het vrouwtje, hun nest vlak bij de plaats waar ze zelf ‘geboren’ of uit het ei gekropen zijn. Meer dan 110 van de in totaal 330 soorten leggen hun eitjes in bovengrondse bijennesten zoals in dode bomen, een muur, afgestorven stengels van planten en meer van dat soort plekken. 

Zie je nou dat het in jouw omgeving moeilijk is dergelijke plekken te vinden door de solitaire bij dan kun je ze helpen. Door bijvoorbeeld speciale bijen-nestkastjes op te hangen of die dode boom in je tuin niet weg te halen maar te laten staan of liggen.

Ook het boren van gaatjes in de stenen tuinafscheiding of het schuurtje bied plaats aan de solitaire bij voor een bijennest in de muur. Een bijennest in de tuin zorgt voor betere bevruchting van je bloemen.

Concluderend een aantal populaire plaatsen waar bijen hun nest maken

• bijennest in de grond
• in de muur
• in holle boom
• spouwmuur 
• in schoorsteen

Bijennest in de grond 

De andere ruim 200 soorten solitaire bijen bouwen hun bijennest in de grond. In jouw tuin openbaart zich dat bijvoorbeeld door kleine hoopjes zand op je klinkerpad waarin en waaruit je kleine bijtjes ziet vliegen en kruipen. Grote kans dat ze dan bezig zijn om te bouwen aan het nageslacht, laat ze dus vooral maar lekker hun gang gaan. Verstoor het bijennest in de grond zeker niet!

De honingbij

De meest voorkomende soort bijen in Nederland zijn de honingbijen. Honingbijen zijn het gehele jaar aanwezig in tegenstelling tot veel andere bijen. Alleen zul je de honingbij om verklaarbare redenen in de winter niet zo vaak zien. Het volk gaat dan ook in een soort winterslaap in de kast of korf.

De volken van de honingbij zijn ook vaak enorm groot, in de zomer wel tot 40.000 stuks en in de winter nog steeds zo’n 10.000 bijen. Bij zo’n bijen-volk neemt de koningin een centrale rol in, ze zorgt er als het ware voor dat alles in het volk goed functioneert.

Ook is deze grotere bij verantwoordelijk voor het leggen van eitjes waaruit het nageslacht geboren wordt. Niet voor niets dus dat de andere bijen eigenlijk in dienst staan van de bijenkoningin!

Honing bijen in de winter

Een verschil met de hommels of de solitaire bijen is dat de honingbij een wintervoorraad voedsel moet aanleggen. Daarom zijn ze in voorjaar en zomer veel actiever als de andere bijen, ze hebben meer voedsel nodig om de winter te overleven. In vroeger tijden kwam de honingbij in ons land ook nog in het wild voor.

Door een gebrek aan plaatsen om te nestelen, te weinig voedsel, ziektes en het gebruik van de vele bestrijdingsmiddelen zijn de wilde honing bijen nagenoeg verdwenen.

Gelukkig hebben we in ons land een groot netwerk van imkers die bijenvolken in kasten en korven houden. Ze doen dat dan wel bedrijfsmatig voor honing en de bijenwas, om te zorgen voor de bestuiving van gewassen en weer anderen uit een soort van fascinatie voor het leven van bijen. 

De verschillende functies binnen het bijenvolk

Zoals al eerder gezegd heeft de koningin een centrale en eigenlijk ook de hoofdrol in de bijenfamilie. Ze zorgt voor een goede orde binnen het bijen volk en is ook verantwoordelijk voor het leggen van de eitjes. Maar wat doen dan de andere bijen eigenlijk?

Dat is een vraag die ik me ook stelde en dus ben ik zoek gegaan naar informatie bij de bijenstichting Nederland. 

Waarom hebben bijen een koningin?

De bijenkoningin wordt ook wel de moer genoemd. Hoe kiezen bijen een koningin en hoe lang leeft een bijenkoningin? De keuze van de bijenkoningin word bepaald door de mate aan koninginnen-gelei*1 die het bevruchte eitje krijgt gedurende de larven-fase.

Dit bepaalt ook hoe lang het duurt voordat de larve is volgroeid, voor een koningin is dat al na 16 dagen. Voor een werkster en de dar is dat 21 dagen gevoegelijk 24 dagen. De koningin zelf kan later ongeveer 2000 eitjes per dag leggen, haar grote eierstokken zijn dan ook een ware eier-fabriek.

Deze eitjes legt ze in de vooraf geïnspecteerde cellen waarna ze dienen te worden verzorgt. De koningin kan gedurende haar hele leven rekenen op de hulp van de werksters, de zogenaamde hofstaat . Als de prestaties van de koningin minder worden zal ze door de werkbijen (of de imker) worden vervangen.

De gemiddelde levensduur van de koningin is 3 tot 5 jaar.

De werksterbij of kortweg werkster

De taak van de werksters bestaat vooral uit het wassen en voeden van de koningin alsook het likken van de koninginnenstof*2. Deze bijen zijn onvruchtbaar en hebben een dienende rol binnen het bijenvolk, je zou het een soort huisnijverheid-bij kunnen noemen.

In de eerste fase van haar leven is ze schoonmaakster, wat later voedster en cellenbouwer en vervolgens portier. De laatste drie weken van haar leven besteed ze aan het halen van voedsel in de vorm van water, nectar, stuifmeel en propolis*3.

De zomer- en voorjaarsbijen worden vanwege hun drukke werkzaamheden slechts zo’n 6 weken oud. De najaarsbijen die het wat rustiger hebben gaan vaak mee tot het volgende voorjaar. 

De mannetjes-bij ofwel de dar

Zoals je kunt verwachten is de belangrijkste rol van de dar of mannetjesbij het bevruchten van de koningin. Maar wat veel mensen niet weten is dat de dar ook een belangrijke rol vervult als het gaat om de temperatuur huishouding in het bijennest.

Als de temperatuur te laag wordt zullen de darren (samen met de werksters) gaan trillen en hierdoor warmte genereren. Mocht de temperatuur onverhoopt te hoog worden dan gaan ze juist met de vleugeltjes wapperen om zo voor verkoeling te zorgen.

Verder is de rol van de dar niet zo groot, je zou ze zelfs een beetje lui kunnen noemen. Ze halen geen voedsel, ze voeren geen larven en zullen ook niet helpen bij het bouwen van de raat. De dar laat zich zelfs voeren door de werksters, als ultieme vorm van gemak en luiheid!

Wel staat daar tegenover dat in het najaar, als hun rol is uitgespeeld, ze zonder genade door de werksters uit het nest worden verstoten om eten te besparen. Werken ze daar niet aan mee dan worden ze zelfs doodgestoken, bekend onder bijenhouders als de darrenslacht!

*1 koninginnen-gelei; wat is koninginnengelei?
 Koninginnengelei is een door de werksters geproduceerd voedersap speciaal voor de koningin of de koninginnenlarven. Het sap heeft een hoger suikergehalte en een andere samenstelling qua vitaminen dan het sap voor de andere bijen en larven.

*2 koninginnenstof; wat is koninginnenstof?
 Koninginnenstof is een stof die de koningin via verschillende klieren afscheidt. (Het zou iets te ver gaan om hier op de samenstelling van die stof in te gaan.)

*3 propolis; wat is propolis?
 Propolis is een lijmachtige substantie die door werkbijen wordt gemaakt uit het sap van bomen en planten. Propolis word aangewend om gaten en kieren in het nest te dichten en de wanden te bekleden. De stof werkt bacterie en schimmel dodend en is een sterk antibioticum en word dan ook wel aangewend in de geneeskunde.

Bijen zwermen in Nederland

Je zult ongetwijfeld al wel eens een zwerm bijen hebben gezien. Mogelijk heb je je afgevraagd waarom gaan bijen zwermen en wanneer gaan bijen in Nederland zwermen? Het antwoord op deze vragen vind je hier.

Een van de redenen waarom bijen gaan zwermen is om zich op te splitsen in twee of meer volken. Ze doen dat wanner er sprake is van overbevolking in het nest of de bijen kast.  Bijen gaan ook zwermen kort voor de geboorte van een nieuwe koningin.

De oude koningin neemt de helft van het bijenvolk mee, wat men een voorzien noemt. Worden er meerdere koninginnen geboren dan zullen ook zij met een gedeelte van het volk de groep verlaten. Dit heet dan weer de nazwerm.

Wordt de overgebleven groep in het nest of de kast te klein dan stopt het uitzwermen. Te veel geboren koninginnen worden gedood zodat er 1 overblijft. Elke uitgevlogen zwerm bijen gaat een nieuw onderkomen zoeken, ze sturen hiervoor verkenners vooruit.

In afwachting van het vinden van het nieuwe nest klonteren de bijen samen tot een soort tros die je dan ook wel eens kunt tegenkomen. Verstoor de bijen niet en ze zullen jou ook ongemoeid laten. De bijen blijven hier rustig hangen, ze hebben speciaal hiervoor voedsel opgeslagen.

Wanneer gaan bijen zwermen?

De maanden in het jaar waarop je meeste bijenzwermen kunt zien zijn mei, juni en soms ook nog wel in juli. Nogmaals verstoor de bijen niet en ze laten jou ook met rust. Vermoed je dat het een zwerm honingbijen betreft probeer dan een imker in de buurt te vinden.

Vaak is hij of zij zijn volk al kwijt en komt ze graag bij je ophalen. Ga er in geen geval zelf mee aan de slag om problemen te voorkomen.

Bruidsvlucht bijen

In de eerste 14 dagen van haar bestaan zal de koningin haar bruidsvlucht gaan maken. Dit doet ze met het doel om bevrucht te worden door de darren. Ze zoekt hiervoor de darren verzamelplaatsen op die zich op een vaste plaats in het leefgebied van de bij bevind.

De koningin en de darren vinden die plek puur op instinct, ze zijn er nog niet eerder geweest. De koningin lokt de darren met een speciale chemische lokstof. Onder de darren leeft een bepaalde hiërarchie die bepaalt wie er met de koningin mag paren, vaak wel tien darren.

Na de paring sterven de darren en zal de koningin naar het nest terug keren. Bijzonder is te vermelden dat uit de bevruchte eitjes de werksters (en eventuele koninginnen) ontstaan en uit de onbevruchte(!?) eitjes de darren.

De bijendans 

Weer een ander fenomeen is de bijendans. Deze bijendans is erop gericht om de nestgenoten te informeren waar de voedselbronnen zich bevinden en de afstand hiertoe. Als de bijen met elkaar voedsel uitwisselen kunnen ze aan elkaar aangeven wat de geur en smaak ervan is.

Door de intensiviteit van het dansen geeft de bij die het voedsel heeft verzameld aan hoe hoog het gehalte nectar en stuifmeel is op de vindplaats. Omdat de bijendans in het nest of de bijenkast plaats vind zul je er niet zo snel getuige van zijn.

Jammer want het is een fascinerend schouwspel waarbij er sprake is van verschillende dansen die vaak gaan over de afstand van de voeder vindplaats en de te volgen richting.

Welke producten maken de honingbijen?

Dat bijen honing produceren is wel het meest bekend denk ik. Maar wist je dat er naast honing nog meer producten door bijen geproduceerd worden? Jawel, honing-bijen worden niet voor niets een nijverig volkje genoemd.

Alles over bijen en Honing

Wat doen bijen met honing? Onder de goede omstandigheden scheiden bijna alle planten nectar af, een suikerhoudende vloeistof. Het is juist deze nectar die door de bijen wordt verzameld. Hoe bijen honing maken?

Volgens een bijzonder ingewikkeld proces wordt de nectar door de bij in de korf of kast omgezet tot honing. Je kunt dus met recht zegen dat honing een 100 % natuurproduct is. Honing kan gebruikt worden als een conserveringsmiddel, een zoetstof (heerlijk in mijn kopje thee), broodbeleg en zelfs als geneesmiddel. 

Welke soorten honing zijn er?

In Nederland worden verschillende honing soorten gewonnen, denk dan bijvoorbeeld aan soorten als fruitbloesemhoning, acaciahoning, heidehoning en bloemenhoning. Elke honingsoort heeft zijn eigen werking en specifieke kenmerken op gebied van geur, smaak en samenstelling.

Ook de toepassing verschilt per honingsoort. Zo hebben de stoffen in lindehoning een kalmerende werking en is deze dus uitstekend geschikt om te drinken in warme melk voor het slapengaan.

Vloeibare of crèmehoning

De honing die wij kennen als vloeibare honing komt zo uit de raat. Meestal wordt ze nog geraffineerd alvorens te worden verhandelt. De crèmehoning die we ook vaak in de winkel tegenkomen is eigenlijk honing die langdurig geroerd is. Hierdoor word ze smeerbaar en kan heerlijk op de boterham worden gesmeerd.

Wat is Bijenwas?

Via een stelsel van klieren scheiden de werkbijen wasplaatjes af. Met deze was bouwen de werkbijen gezamenlijk aan de raat. Ze doen dit door de wasplaatjes met hun kaken te bewerken in een intensieve samenwerking met elkaar.

Ook gebruiken ze de was voor het afsluiten of verzegelen van de voorraad- en broedcellen. Als het bijenvolk na de herfst de korf of kast verlaat neemt de imker de wasraten eruit en smelt ze om de was in min of meer vloeibare vorm te kunnen winnen.

Bijenwas eigenschappen

Bekende bijenwas eigenschappen zijn onder andere;

• beschermend
• ontstekingsremmend
• verzorgend
• vochtinbrengend
• natuurlijk

Vele toepassingen van bijenwas

Bijenwas wordt gebruikt voor meubels, om ze te beschermen en te laten glimmen. Bijenwas op onbehandeld hout en vloeren is ook een veel voorkomende toepassing. En dat we van bijenwas kaarsen maken wist je waarschijnlijk al, maar wist je ook dat er bijenwas theelichten bestaan?

Ook in de productie van drop wordt bijenwas gebruikt als een soort glansmiddel. In de cosmetica-industrie is bijenwas crème een bekend product en er bestaat ook bijenwas lippenbalsem.

Wat is propolis?

Het door het bijenvolk geproduceerde propolis dient in het nest als een bescherming tegen de koude en tegen ziektes. Zoals ik eerder al meldde smeert de werkbij er kieren in het nest mee dicht en wordt het gebruikt om de wanden van het nest te beschermen.

Al door de oude Grieken en later de Romeinen werd aan bijen propolis een werking met geneeskrachtige waarde toegeschreven. Vooral voor het behandelen van in- en uitwendige verwondingen werd bijen propolis zalf ingezet.

Ook in de westerse literatuur komen we het gebruik van het middel propolis als geneesmiddel tegen, onder andere in de bekende History of Plants van John Gerard uit 1579. Helaas is er in de moderne geneeskunde wat minder aandacht voor de werking van de stoffen in propolis.

Al dient er gezegd te worden dat er sinds 20 jaar weer wat meer studie naar gedaan wordt.

Bijengif 

Je zult je misschien afvragen wat wij met bijengif kunnen doen? Nou dat is bijzonder veel! Het middel wordt dan ook al jaren gewonnen en ingezet als geneesmiddel en bijvoorbeeld als bijengif therapie voor mensen met een bijen-allergie.

Kan bijengif gewonnen worden zonder de bijen te hoeven doden? Ja dat kan zeker zonder schade aan te richten aan de bijen. Dat wordt gedaan door voor de openingen van een bijennest of bijenkast plaatsen van een metalen rooster wat onder een zwakke stroom wordt gezet.

Onder dit rooster plaatst men een glazen plaat om het gif op te kunnen vangen. Vooral de werkbijen die als opdracht hebben voedsel te halen zullen op dit rooster terecht komen. Doordat ze een elektrische prikkel krijgen gaan ze zich bedreigd voelen en gaan steken.

Op dat moment wordt er bijengif vanuit de gifblaas naar buiten gepompt en door de glazen plaat opgevangen. Als er eenmaal een eerste bij heeft gestoken worden de andere aangetrokken door de bij een steek vrijkomende stoffen. Men laat het gif op de glasplaat indrogen zodat het er vanaf geschraapt kan worden en ingezet kan worden voor gebruik.

Enkele toepassingen van bijengif:

• M.S. therapieën
• Cholesterol verlagend
• Ontstekingsremmer
• Anti reuma behandelingen
• Goed bij hartklachten
• Antibacterieel
• Stralingsbeschermend
• Pijnbestrijding
• Therapie tegen bijenallergie
• Basis voor farmaceutische producten

Koninginnengelei

Zoals je al eerder hebt kunnen lezen is koninginnengelei de voeding voor de koningin en de eitjes die tot koningin zullen uitgroeien. Het is een eiwitrijke, vetrijke afscheiding met een hoger suikergehalte.

Het koninginnengelei heeft een andere vitaminewaarde dan de voeding voor de andere bijen en larven. Het wordt gebruikt als een voedingssupplement, er worden de navolgende gezondheids-eigenschappen aan toe geschreven; anti-microbieel, beïnvloeding van bloeddruk en diabetes, kankercel remmend en verhoging van de celvitaliteit en celdelingstijden.

Om het middel te winnen voor gebruik door de mens worden er cellen met eendagslarven geplaatst bij een bijenvolk zonder koningin. De werkbijen adopteren als het ware deze eendagslarven en gaan ze zo veel mogelijk in de watten leggen. 

Zo gaan ze de larven voeren met de voedingsrijke koninginnengelei. Na drie dagen neemt de imker de pleeglarven uit het nest of de kast en hij gaat de sappen uit de cellen wegzuigen.

Na vervolgens nog een reiniging door een filtreringsproces kan de koninginnengelei worden ingevroren of worden gevriesdroogd. Omdat de opbrengst per kast zo gering is en vanwege de arbeidsintensieve werkwijze is koninginnengelei een kostbaar product.

Bijenpollen ofwel Stuifmeel 

Aangezien het stuifmeel niet door de bijen wordt gemaakt valt dit niet onder de bijenproducten. Het wordt weliswaar door de bijen verzameld en kan dan ook gewonnen worden door de bijen door een zogenaamde stuifmeelval te laten kruipen/vliegen.

Zo’n val zal de imker voor de in/uitgang van de bijenkast plaatsen zodat alle werkbijen er doorheen moeten kruipen. De gaatjes zijn zo klein gemaakt dat de bij zijn stuifmeelklompjes zal achterlaten.

Het stuifmeel zal dagelijks geoogst en gereinigd moeten worden om de vorming van schimmels te voorkomen. De imker heeft ook de mogelijkheid om het stuifmeel uit de raten te winnen met gebruikmaking van een zogenaamde stuifmeelstans.

Stuifmeel en/of bijenpollen werking bij:

• bloedarmoede
• astma
• bronchitis
• nervositeit
• darmklachten
• acne
• vermoeidheid
• leverklachten
• hooikoorts

Wat kun jij doen om bijen in Nederland meer kans te geven? 

Uiteraard kun jij ook iets doen om de bijenstand te bevorderen. We moeten dat vooral niet alleen overlaten aan de overheid, de industrie en de landbouw. Dat dit grote partijen zijn die op macro-niveau een rol spelen en dus van grote invloed zijn maakt jou en mij niet minder belangrijk.

Wij zijn altijd van mening dat elk individu een verantwoording heeft richting het milieu en dat alle kleine b’tjes er wel degelijk toe doen. Dus wij hopen dat je met ons meedoet op de manier die bij jouw levensstijl en omstandigheden past! Zo treden we samen op tegen bijensterfte in Nederland!

Bijensterfte en pesticiden

Wat veroorzaakt bijensterfte? De allergrootste bedreiging voor het welzijn van de bijen is eigenlijk het veelvuldige gebruik van allerhande pesticiden en ‘ongedierte’ bestrijdingsmiddelen. Dus als jij er al voor zorgt om geen producten aan te schaffen die met behulp van deze middelen zijn gekweekt doe je al iets heel groots tegen bijensterfte.

En natuurlijk laat je het gebruik hiervan in jouw eigen tuin of op je balkon ook achterwege. Gelukkig zien we al een aantal jaren dat bijvoorbeeld gemeenten ook steeds minder insecticiden gebruiken. 

Verdwijnen leef- en voedselgebieden

Door de toenemende verstedelijking en het weg vallen van steeds meer natuur komt het voortbestaan van de bijen in het gedrang. Ze kunnen eenvoudig niet meer voldoende voedsel vinden binnen hun leefmilieu en ook ontbreekt het vaak aan plaatsen om te nestelen.

En deze laatste hebben ze natuurlijk hard nodig om zich voort te kunnen planten. Omdat we helaas de laatste jaren onze tuinen ook veel te veel bestraat hebben valt er veel leefruimte voor bijen weg.

Het is dan ook niet vreemd dat je tegenwoordig veel zogenoemde bijenhotels tegen komt bij het tuincentrum en ook al in park en landschap. Hoe werkt een bijenhotel?

Deze bijenhotels zijn vaak opgebouwd met holle rietstengels of holle takjes, waar de bijen graag in kruipen. Je kunt een bijenhotel natuurlijk zelf thuis eenvoudig maken in je tuin, hoe klein of groot deze ook is. 

Hoe maak je een bijenhotel? 

Je kunt een bijenhotel zelf maken door in een stuk hout mooie rechte gaatjes te boren en dit in de tuin op te hangen. Zorg ervoor dat ze niet te snel vol regenwater kunnen lopen en je insectenboek voor bijen is klaar. Ook kun je een bijenhotel maken van een boomstronk. 

Of je legt een decoratief stapeltje stammetjes en korte takken ergens in een hoekje van de tuin, gegarandeerd dat er bijen op af komen. We houden zo van opruimen maar voor de bijen is een stukje ‘verwaarloosde’ tuin een heerlijke habitat.

Misschien heb je wel een hoekje wat een beetje uit het zicht ligt wat hier voor geschikt is? En als je over een heel grote tuin beschikt zou je een bijenkast in de tuin kunnen plaatsen. 

Wat halen bijen uit bloemen?

Zoals we al eerder schreven zijn bloemen en bloesems belangrijke leveranciers van voedsel voor de bijen. Ze halen suikerrijke nectar uit de bloemen waarmee ze zichzelf en de koningin voeden. Het stuifmeel wat de bij uit de bloemen haalt levert veel eiwitten, vetten, mineralen en enzymen.

Hoe vinden bijen bloemen?

Bijen worden gelokt door de kleuren en de geuren van bloemen. De vaak felle opvallende kleuren worden al van verre door de bij gezien. En dat geld ook voor de meestal zoete, licht geparfumeerde geur van de bloemen.

Plant meer bloemen voor bijen in je tuin in Nederland

Om het voor bijen aantrekkelijk te maken zich ergens te vestigen is het van belang dat ze een gevarieerd aanbod van bloemen en planten ‘aangeboden’ krijgen. Hierbij moet je proberen van het voorjaar tot in het late najaar bloeiende planten aan te bieden, voor jezelf ook erg leuk trouwens.

Zo zorg je niet alleen voor bloemen voor bijen in de tuin maar ook voor meer kleur en afwisseling. Als het om 1-jarige bloemen voor bijen gaat kun je hiervoor vaak speciale zaadmengsels kopen bij het tuincentrum.

Wat vaste planten betreft zijn de braam, de sleedoorn, wilgen en struikheide bijzonder geliefd. Afijn, vraag gerust om advies bij het plantencentrum bij jou in de buurt als je speciaal bloemen voor bijen wilt planten. Het is raadzaam je te verdiepen in welke bloemen bijen aantrekken.

Veel gemeentes hebben tegenwoordig een veel duurzamer groengebied dan jaren terug. Er wordt bewuster gekeken naar de kwaliteit van de lucht, het land en het water. Vaak zie je ook dat er een speciaal beleid is voor beheer en onderhoud van bermen, sloten en parken.

Met name op het gebied van de beplanting kan er dan een belangrijke slag geslagen worden ten bate van bijen en andere insecten. In zijn algemeen kun je qua planten en struiken wel stellen dat je eigenlijk best alleen inheemse soorten zou kunnen aanplanten. Zo bied je de bijen voedsel aan waar ze ‘van nature’ aan gewend zijn.

Inheemse planten

Niet inheemse planten hebben vaak het nadeel dat ze net niet bloeien op die momenten dat de bijen het nodig hebben. Hieronder volgen een aantal voorbeelden van inheemse struiken en bomen:

•  Els
• Verschillende soorten Berk
• Haagbeuk
• Rode Kornoelje
• Hazelaar
• Meidoorn
• Jeneverbes
• Hulst
• Brem 
• Populier
• Grove Den

Maar ook een aantal bessenstruik vallen onder deze categorie, alsmede verschillende wilgensoorten en enkele rozen zoals de Gelderse Roos, de Hondsroos en de Heggenroos. Kortom, er bestaan voldoende inheemse bomen- planten- en struikensoorten om je tuin gevarieerd en bij-vriendelijk mee te beplanten.

Ik hoop je met deze blog een beetje geholpen te hebben beter te begrijpen waarom het belangrijk is dat we goed voor onze verschillende bijen moeten zorgen. Je hebt vast wat gehad aan de verschillende tips hoe ook jij hier een bijdrage aan kunt leveren.

We gaan als het aan ons ligt een mooi voorjaar en een lekkere zomer met veel bijen in Nederland maar ook bij ons in Zweden tegemoet! 

‘Bij’zondere groeten van Ief